Zmierzyć czas

Tak obecne w naszym życiu godziny, minuty i sekundy stanowią stosunkowo młodą miarę czasu. Zegar, który mierzył równe godziny, pojawił się dopiero około 1330 r., a minuty i sekundy zaczęto odliczać dopiero w XVII stuleciu.

Pierwszą miarą czasu dla człowieka był podział na dzień i noc. Ponieważ naturalnym czasem ludzkiej aktywności był dzień, człowiek obserwował w tym czasie słońce wędrujące po niebie. Zauważył, że w słońcu oświetlone przezeń obiekty rzucają cień, a on zmienia się w zależności od pozycji obiektu wobec słońca. Praprzodkiem zegara stał się więc wbity w ziemię kijek lub słup, który starożytni Egipcjanie zwali gnomonem (od greckiego słowa gnome – rozum). Około 1500 lat p.n.e. do pręta przymocowano podziałkę wskazującą godziny. Tak powstał pierwszy zegar słoneczny. Odczytanie czasu z takiego zegara możliwe było tylko przy słonecznej pogodzie, a odliczany przezeń czas obarczony był błędami.

Pierwszym ważnym krokiem w odmierzaniu czasu był podział dnia na 12 równych godzin. Stosowano go już w starożytnym Egipcie, Mezopotamii i Grecji. W Egipcie pojawił się też pierwszy zegar wodny. Zaś z Grecji pochodzi nazwa zegara wodnego: klepsydra, co znaczy „złodziej wody”. Znana do dziś klepsydra z przesypującym się piaskiem zastosowana została w Europie dopiero ok. VIII w. przez francuskich mnichów.

Pierwsze zegary mechaniczne skonstruowane ok. IX w. nie miały tarczy ani wskazówek. O upływie godzin informowało bicie dzwonu. Zegary te bowiem montowano najczęściej na wieżach kościelnych. Podział doby na 24 godziny zastosowano dopiero około 1330 r. Z całą pewnością taki właśnie był zegar włoskiego astronoma Giovaniego de Dondi z 1364 r. Sam wynalazca opisał swoje urządzenie w traktacie „Il Tractus Astarii”, który uważany jest za pierwsze dzieło sztuki zegarmistrzowskiej.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy zegar z wieży kościelnej zstąpił na ziemię. Możliwe, że stało się to z początkiem XV w., kiedy w mechanizmie zegara zastosowano sprężynę. Prace nad udoskonaleniem mechanizmu sprężynowego trwały aż do 1674 r. kiedy to holenderski matematyk Christian Huygens zbudował pierwszy zegar z balansem sprężynowym. Już wcześniej, wykorzystując odkryte przez Galileusza prawo ruchu wahadłowego, Huygens skonstruował zegar wahadłowy. Każdy z nich jednak miał swoje wady – zegar wahadłowy był wrażliwy na zmianę położenia i drgania, zaś mechanizm sprężynowy do czasu wynalezienia teorii sprężystości, słabł przy każdym zwijaniu i rozwijaniu sprężyny. Na zbudowanie zegara precyzyjnie mierzącego czas Europejczycy czekali aż do 1761 r., kiedy dokonał tego angielski cieśla John Harrison. Właściwie od jego wynalazku możemy liczyć rozwój rzemiosła zegarmistrzowskiego, a kolejne formy czasomierzy jak zegarek naręczny, zegar kwarcowy czy atomowy stały się już po prostu... kwestią czasu.